Ngành nông nghiệp kiên trì thực hiện mục tiêu, nhiệm vụ trong bối cảnh khó khăn

Đến thời điểm này, nhìn lại năm 2023 cho thấy năm nay thực sự có nhiều biến động cả về thị trường lẫn tình hình thế giới, khó khăn ngày càng nhiều lên, nhưng trong bối cảnh đó, ngành nông nghiệp vẫn kiên định với mục tiêu kim ngạch xuất khẩu 54 tỷ USD. Thứ trưởng có thể cho biết điều gì giúp ngành nông nghiệp có được sự tự tin như vậy? 

- Trong 11 tháng đầu năm 2023, xuất khẩu của toàn ngành nông, lâm, ngư nghiệp đã đạt 47,84 tỷ USD, vẫn giảm 2,7% so với cùng kỳ năm ngoái. Tuy nhiên, tháng 11/2023, kim ngạch xuất khẩu nông, lâm, thủy sản đạt 4,8 tỷ USD, tăng 13% so với tháng 11/2022. Thặng dư thương mại ngành đạt 10,55 tỷ USD, tăng 33,7% so với cùng kỳ năm ngoái. 

Thực sự năm nay rất khó khăn trong xuất khẩu, nhưng ngành nông nghiệp vẫn bám đuổi mục tiêu 54 tỷ USD. Trong tháng 12, nhu cầu tiêu dùng nông sản thế giới sẽ tăng lên để đáp ứng các đợt nghỉ lễ đón năm mới, do đó xuất khẩu nông sản sẽ tăng. Các thị trường đang ấm dần, cộng với nguồn vay 15.000 tỷ đồng được giải ngân thì xuất khẩu nông lâm thủy sản cũng sẽ có khởi sắc. 

Với những lợi thế của rau quả, lúa gạo, hạt điều… và sự ổn định trở lại trong xuất khẩu lâm sản, thủy sản, dự tính xuất khẩu nông, lâm, thủy sản tháng 12 sẽ đem về hơn 5 tỷ USD, như vậy cả năm sẽ đạt trên 53 tỷ USD, tiệm cận với con số 53,2 tỷ USD của năm 2022.

Đúng là chưa bao giờ bức tranh xuất khẩu nông sản lại nhiều màu sắc như năm nay, đặc biệt là trước những biến động của thị trường xuất khẩu gạo, Việt Nam đã tranh thủ nắm bắt cơ hội và đạt được nhiều kết quả đáng nể. Thứ trưởng có thể cho biết thêm về những điểm sáng này? 

- Đến thời điểm này có thể ví von rằng gạo và rau quả đang là hai con “át chủ bài” của ngành nông nghiệp Việt Nam trong năm 2023. Trong đó, đối với lúa gạo, trong 11 tháng của năm 2023, Việt Nam đã xuất khẩu 7,75 triệu tấn gạo, giá trị kim ngạch 4,41 tỷ USD, tăng 36,3% so với năm ngoái. Đây là con số kỷ lục, cao nhất từ trước tới nay. 

Việt Nam đã có 85% giống lúa mới, 89% gạo chất lượng cao, đây chính là ưu thế. Bên cạnh đó, chúng ta đang vào cuộc nhanh xây dựng chuỗi lúa gạo, triển khai Đề án 1 triệu hecta lúa chất lượng cao, phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng đồng bằng sông Cửu Long. 

Mới đây nhất, hạt gạo Việt Nam được Hội nghị Thượng đỉnh lúa gạo toàn cầu công nhận là gạo ngon nhất thế giới. Điều đó một lần nữa khẳng định giá trị, thương hiệu gạo Việt Nam trên trường quốc tế. 

Tuy diện tích trồng lúa giảm, nhưng nhờ áp dụng những tiến bộ kỹ thuật canh tác nên năng suất và sản lượng lúa tiếp tục tăng. Trong 11 tháng, cả nước đã thu hoạch được 41,17 triệu tấn lúa, cả năm sẽ đạt trên 43 triệu tấn, thậm chí có thể đạt 44 triệu tấn. Như vậy, vừa phục vụ cho 100 triệu dân, vừa đảm bảo đủ cho chế biến, dự trữ, chăn nuôi, làm giống cũng như xuất khẩu. Việt Nam sẽ xuất khẩu đạt mức cao nhất trong nhiều năm qua.

Đối với ngành rau quả, xuất khẩu trong tháng 11/2023 đạt 500 triệu USD, tăng 65,2% so với tháng 11/2022. Tính chung trong 11 tháng năm 2023, trị giá xuất khẩu rau quả đạt 5,3 tỷ USD, tăng 74,5% so với cùng kỳ năm 2022. 

Trong đó, dẫn đầu lĩnh vực rau quả chính là sầu riêng, đạt kim ngạch 2,07 tỷ USD, tăng 606,3%. Xuất khẩu mít đạt 168,6 triệu USD, tăng 35,5%; quả xoài đạt 154 triệu USD, tăng 41,4% so với cùng kỳ năm 2022. 

Xuất khẩu nhóm sản phẩm rau quả chế biến đạt 996,5 triệu USD, tăng 18% so với cùng kỳ năm 2022. Nhìn chung, trong cơ cấu chủng loại hàng rau quả xuất khẩu, nhóm quả vẫn tập trung chủ yếu dưới dạng tươi và đông lạnh.

Với con số tăng trưởng hơn 74%, có thể nói xuất khẩu rau quả đã vượt xa mọi dự tính của chúng ta. Lần đầu tiên sau 11 tháng, con số 5 tỷ USD cho một mặt hàng nông sản đã được thiết lập. 

Đến thời điểm này, ngành nông nghiệp đã có 6 mặt hàng có giá trị xuất khẩu đạt trên 3 tỷ USD, gồm: cà phê, gạo, rau quả, hạt điều, tôm, gỗ và sản phẩm gỗ, dù một số ngành hàng xuất khẩu chủ lực vẫn giảm sâu so với năm 2022.

Bên cạnh sự thay đổi về cơ cấu nhóm hàng nông sản thì cơ cấu thị trường xuất khẩu nông sản cũng đang có sự thay đổi. Giai đoạn 2019 - 2022, Hoa Kỳ là thị trường xuất khẩu nông sản lớn nhất của nước ta, nhưng hiện nay Trung Quốc đang dẫn đầu. Thứ trưởng có thể phân tích rõ hơn về điều này?

- Đúng vậy, thị trường Trung Quốc đang dẫn đầu trong tổng giá trị xuất khẩu nông, lâm, thủy sản Việt Nam, với khoảng 11,5 tỷ USD trong 11 tháng, chiếm tỷ trọng 23,2%. Năm 2022, Mỹ là thị trường xuất khẩu lớn nhất của nông, lâm, thủy sản, với kim ngạch 13,3 tỷ USD, chiếm 25% thị phần. Thế nhưng trong 11 tháng của năm nay, Mỹ lui xuống vị trí thứ hai, chiếm 20,5% thị phần xuất khẩu của toàn ngành, với 9,84 tỷ USD. Nhật Bản vẫn giữ vị trí thứ ba trong thị phần xuất khẩu nông, lâm, thủy sản của nước ta.

Sở dĩ xuất khẩu nông, lâm, thủy sản sang Trung Quốc tăng trưởng mạnh trong năm nay, với mức tăng trưởng 17% là nhờ nhiều Nghị định thư giữa Việt Nam và Trung Quốc đã được ký kết trong năm 2022, theo đó nhiều loại nông sản đã được xuất khẩu chính ngạch vào thị trường này.

Mới đây, Bộ Nông nghiệp và PTNT cũng đã ký kết với Quảng Tây (Trung Quốc) về hợp tác nông nghiệp. Theo đó, hai bên sẽ xây dựng vùng an toàn dịch bệnh khu vực biên giới để tăng cường xuất khẩu động vật và sản phẩm động vật thời gian tới. Do đó chúng ta lại có thêm cơ hội mở rộng và tăng cường xuất khẩu sang thị trường Trung Quốc.

Dự kiến tới đây chúng ta sẽ có cơ hội ký 4 Nghị định thư với Trung Quốc, để đưa thêm 4 sản phẩm được xuất khẩu chính ngạch vào thị trường tỷ dân này là dược liệu, dừa, hoa quả đông lạnh và dưa hấu chuyển. Nếu triển khai được, sẽ có thêm rất nhiều cơ hội cho xuất khẩu nông sản trong năm 2024.

Mặc dù chúng ta đang có nhiều lợi thế trên thị trường xuất khẩu nông sản, nhưng các nước nhập khẩu cũng yêu cầu ngày càng cao, đưa ra nhiều rào cản khắt khe hơn. Vậy Bộ Nông nghiệp và PTNT sẽ có những giải pháp gì để đáp ứng yêu cầu mới từ thị trường? 

Thời gian qua, ngành nông nghiệp Việt Nam vẫn nhận được những cảnh báo SPS (Hiệp định An toàn thực phẩm và An toàn bệnh dịch động, thực vật) từ các thị trường xuất khẩu. Tuy nhiên, phải nhìn nhận rằng nhờ thực hiện tốt quy định SPS, tỷ lệ hàng nông sản, thực phẩm Việt Nam nhập khẩu vào EU bị cảnh báo ở mức thấp trong tổng số cảnh báo của EU.

Trong 10 tháng đầu năm 2023, EU đã đưa ra 3.865 cảnh báo về an toàn thực phẩm đối với hàng nông sản, thực phẩm nhập khẩu trên toàn thế giới. Trong đó, chỉ có 55 cảnh báo đối với nông sản, thực phẩm từ Việt Nam nhập khẩu vào EU, chiếm 1,4%. Như vậy, tỷ lệ bị cảnh báo của Việt Nam ở mức thấp. 

Rau quả là nhóm hàng bị cảnh báo nhiều nhất với 23 trường hợp, tiếp đó là sản phẩm thủy sản (19) và bánh kẹo và các sản phẩm chế biến khác (13). Vi phạm do dư lượng hóa chất chiếm 58%, vi phạm do độc tố nấm mốc chiếm 9% và vi phạm khác chiếm 33%.

Trong các Hiệp định thương mại tự do (FTA) thế hệ mới mà Việt Nam đang tham gia, đều có một nội dung bắt buộc phải thực hiện là SPS. Với Hiệp định thương mại tự do Việt Nam – EU (EVFTA), đến nay về cơ bản, chúng ta đã thực thi rất tốt các quy định về an toàn thực phẩm và an toàn dịch bệnh. Tuy nhiên, các biện pháp kiểm soát an toàn thực phẩm, an toàn dịch bệnh luôn được EU cập nhật thường xuyên.

Theo đó, cứ 6 tháng một lần, EU sẽ rà soát tất cả các doanh nghiệp xuất khẩu nông sản, thực phẩm vào thị trường này. Nếu chúng ta vẫn luôn thực thi, chấp hành tốt các quy định trong EVFTA, EU có thể xem xét giảm tần suất kiểm tra, giảm các quy định, thủ tục đối với nông sản, thực phẩm Việt Nam nhập khẩu vào EU. Ngược lại, nếu làm không tốt, hàng nông sản, thực phẩm Việt Nam nhập khẩu vào EU sẽ bị tăng tần suất kiểm tra...

Xin cảm ơn Thứ trưởng!